مفاهیم بورسی | مروری بر مفاهیم سهم، نماد،صنعت و شاخص در بورس

مفاهیم بورسی | مروری بر مفاهیم سهم، نماد،صنعت و شاخص در بورس

به نام او که جان را فکرت آموخت

با سلام و عرض ادب خدمت همه شما عزیزان، با آموزش بورس از صفر در کنار شما هستیم. این جمله از وارن بافت را که می گوید اگر حاضر نیستید سهامی را به مدت ده سال نگه‌ دارید، حتی فکر اینکه ده دقیقه نگه‌اش دارید را هم نکنید، همیشه در نظر داشته باشد، این به این معناست که باید سهمی را برای خریدن انتخاب کنیم که آشنایی کامل با آن داشته باشیم و به عنوان یک سهامدار بلندمدت به آن نگاه کنیم.

در این جلسه با مفاهیمی همچون سهم،نماد و صنایع در بورس و همچنین شاخص های بورس بیشتر آشنا خواهیم شد؛ زیرا به عنوان یک فردی که در بازار بورس فعال است باید این مفاهیم را به طور کامل بشناسیم.

مفاهیم بورسی

سهم چیست:

همانطور که در جلسات قبلی نیز در مورد سهم با هم صحبت کردیم، سرمایه شرکتهای سهامی به قسمتهای مساوی تقسیم می شود که به هر یک از این قسمتها یک سهم میگوییم.

سهم یک برگه ی بهادار (اوراق بهادار) یا به عبارت دیکر ورقه دارای ارزش است که هر فرد متناسب و دقیقا به اندازه سهمی که از یک شرکت دارد، در مالکیت آن شرکت شریک است.

بنابراین شما با خرید سهام، متناسب با درصد مالکیت در اوراق بهادار یک شرکت، در تصمیم‌های اتخاذ شده درباره افزایش سرمایه، انتخاب هیئت‌مدیره، تصویب صورت‌های مالی در مجامع شرکت‌های بورسی حق رای خواهید داشت. زیرا هر سهام‌دار عادی در مقابل هر سهم، یک حق رای دارد و می‌تواند در اداره و کنترل نمودن مؤسسه از طریق حق رای خود، دخالت کنند.

از طرف دیگر دارنده برگه اوراق بهادار شرکت در سود شرکت شریک است و طبق قانون، باید حداقل ۱۰ درصد از سود شرکت بین سهامداران تقسیم گردد.

این نکته را نیز در ارتباط با سهم باید بیان کنیم که بورس اوراق بهادار به عنوان یک بازار متشکل فضایی را به وجود آورده که هر فرد بدون دغدغه هایی همچون راضی کردن سایر شرکا، یافتن شریک جدید جهت فروش سهام خود به وی و عدم وجود مرجع مشخصی جهت ارزش‌گذاری سهام، سهم های در اختیار خود را به فروش برساند و یا بار دیگر متناسب با سطح سرمایه خود، می‌تواند در بازار سرمایه سهام بخرد.

تا اینجای بحث یک بار دیگر مفهوم کلی از سهام را مرور کردیم و حالا می خواهیم بیشتر با سازکار معاملات این سهم ها در بازار بورس آشنا شویم. برای اینکه بدانیم یک سهم چگونه در بازار بورس اوراق بهادار مورد معامله قرار میگیرد اولین مبحثی که باید یاد با آن آشنا شویم مفهوم نماد بورسی است.

نماد بورسی چیست:

مفاهیم بورسی

شما هم حتما تا کنون در بورس با کلماتی مانند فملی، شکربن، کچاد و … برخورد کرده اید و قطعا می دانید که این کلمات نماد شرکتهای بورسی هستند. حالا اگر بخواهیم کمی با هم در ارتباط با این نمادها صحبت کنیم باید بگوییم که افراد حرفه ای در بازار سرمایه با شنیدن هر یک از نمادها سریعا اطلاعاتی همچون نام شرکت، نوع شرکت، صنعت و گروهی که شرکت در آن فعالیت می کند برای آنها تداعی می گردد.

هدف از ایجاد این نمادها در بازار سرمایه نیز همین سرعت بخشیدن به روند معاملات شرکتهای بورسی است، زیرا این نمادها روند شناسایی و دسته‌بندی شرکت‌ها را در معاملات آسان می نماید.

نماد هر شرکت در معاملات بورس از دو بخش تشکیل شده که بخش اول نشان‌ دهنده‌ صنعتی است که شرکت در آن فعالیت می‌کند و بخش دوم، خلاصه‌ای از نام اصلی شرکت است.

به عنوان مثال، در نماد خپارس، حرف خ نشان دهنده صنعت خودرو و قسمت دوم نشان دهنده نام شرکت پارس خودرو است. به عنوان مثال دیگر می توان به فملی اشاره کرد که حرف ف نشان دهنده صنعت فلزات اساسی و بخش دوم شرکت صنایع ملی مس ایران را تداعی می کند.

فعالان و متخصصان بورس همگی به جای استفاده از اسم طولانی یا عنوان کامل شرکت مورد نظر، از نماد بورسی آن شرکت استفاده میکنند. به عنوان ‌مثال می گویند در حال حاضر قیمت سهام خساپا (شرکت خودروسازی ساپیا) در حال افزایش یا کاهش است؟ یا مثلا سهام قلرست (قند لرستان) را با قیمت کف خریدم. برای آشنایی بیشتر با کلیه نماد شرکتهای فعال در بازار سرمایه ایران به سایت tsetmc.com مراجعه کنید.

پس از این به بعد اگر بخواهیم در مورد سهم شرکتی صحبت کنیم، از نماد بورسی آن شرکت استفاده خواهیم کرد.

صنایع مختلف در بورس:

مفاهیم بورسی

نمادهای بورسی که در قسمت قبل با هم در مورد آنها صحبت کردیم در گروه ها و صنایع متنوعی دسته بندی می شوند که دانستن گروه بندی آنها کمک بزرگی به سرمایه گذاران بازار سرمایه خواهد کرد. در حال حاضر در حدود 40 صنعت در بازار سرمایه در حال فعالیت میباشند.

آنچه بیش از سایر موارد شناخت این صنایع را مهم می نماید این است که در تحلیل شرکتهای بورسی توجه به صنایعی که این شرکتها در آن فعالیت می کنند بسیار حائز اهمیت است و برای مقایسه شرکتها با یکدیگر باید دقت داشت که حتما هم گروه و هم صنعت باشند.

شرکتها براساس نوع فعالیتشان در صنایع متفاوتی دسته بندی و گروه بندی می شوند مثلا صنعت محصولات شیمیایی یا صنعت کانه های فلزی یا صنعت خودرو و ساخت قطعات و یا صنعت فلزات اساسی؛ این در حالی است که هر یک از این صنایع نیز به زیر  گروه های صنعت که به عنوان زیر مجموعه این صنایع شناخته می شوند تقسیم بندی می گردند تا بتوان به صورت جزئی تری فعالیت شرکتهای فعال در بازار سرمایه را مورد بررسی قرار داد.

به عنوان مثال در زیر به دو نمونه صنعت فعال در بورس اوراق بهادار، همراه با گروه های زیر مجموعه این صنایع نگاهی خواهیم انداخت:

صنعت استخراج کانه های فلزی

• زیر گروه استخراج آهن
• زیر گروه استخراج کانه فلزی غیر آهن
• زیر گروه استخراج سایر کانه های فلزی

صنعت خودرو و ساخت قطعات

• زیر گروه تولید وسایل نقلیه موتوری
• زیر گروه ساخت بدنه وسایل نقلیه موتوری ساخت تریلر
• زیر گروه قطعات یدکی و جانبی وسایل نقلیه موتوری
• زیر گروه سایر قطعات یدکی و وسایل نقلیه موتوری

مفاهیم بورسی

حالا فرض کنید ما می خواهیم به شرکت سایپا با نماد خساپا نگاهی بیندازیم. با جستجو کردن نماد این شرکت در سایت tsetmc.com یا سایر سایتهایی که اطلاعات بورسی را در اختیار ما قرار میدهند متوجه میشویم این شرکت در صنعت صنعت خودرو و ساخت قطعات و در زیر گروه صنعت تولید وسایل نقلیه موتوری فعالیت می کند.

علاوه براین،دسته بندی شرکتها در صنایع مختلف این امکان را به ما می دهد که بتوانیم صنایع مختلف فعال در بازار سرمایه را از جهات مختلف و متفاوت مانند بازده، ارزش بازار و ارزش معاملات و… مقایسه و بررسی نمود.

در نمودار زیر ما بازدهی یک سال گذشته صنایع مختلف بورسی را در بیستمین روز از بهمن ماه سال 1398، مورد مقایسه قرار داده ایم:

مفاهیم بورسی

به طور کلی می توان از صنعت سرمایه گذاری ها،‌ صنایع پتروشیمی و پالایشگاهی، صنعت فلزات اساسی آهن و فولاد، کانی‌های فلزی، بانک‌ها و مؤسسات اعتباری، مخابرات، فلزات گرانبهای غیرآهن، خودرو و ساخت قطعات، صنعت سیمان آهک و گچ و دارو و … به عنوان مهمترین و بزرگترین صنایع فعال در بورس ایران یاد کرد.

انواع شاخص های بورسی:

مفاهیم بورسی

کلمه شاخص (Index) به معنای نمودار یا نشان دهنده، یا نماینده می باشد و معمولا از شاخص به عنوان وسیله ای برای اندازه گیری و مقایسه پدیده هایی که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند، استفاده می شود.

شاخص نماگری است که سطح عمومی قیمت یا بازدهی را برای گروهی یا کل سهام نشان می‌دهد. بنابراین ما بر مبنای یک شاخص می توانیم، در طول یک دوره، تغییرات به وجود آمده در متغیرهای مورد نظر را، بررسی نماییم.

محاسبه شاخص برای هر شرکت، صنعت یا گروه یا دسته در بورس اوراق بهادار یا هر بازار دیگری در بازار سرمایه امکان پذیر است و میتوان در هر بازار، بنا بر احتیاج و کارایی، شاخص های زیادی را تعریف و محاسبه نمود.

به طور کلی 8 شاخص مهم و کاربردی در بورس اوراق بهادار وجود دارد که این شاخص ها از جایگاه تحلیلی بالایی نزد تحلیلگران و فعالان این بازار برخوردار هستند.

شاخص کل قیمت، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص بازده نقدی، شاخص صنعت و شاخص مالی، شاخص سهام آزاد شناور، شاخص بازار اول و بازار دوم، شاخص ۵۰ شرکت برتر و شاخص ۳۰ شرکت بزرگ از جمله مهم‌ترین شاخص‌های مهم در بازار بورس تهران هستند. در ادامه اندکی به تشریح این شاخص‌ها می‌پردازیم.

شاخص کل قیمت (TEPIX)

با توجه به تعاریفی که برای شاخص ارائه دادیم، شاخص کل قیمت که مخفف کلمه TEHRAN PRICE INDEXاست را اینگونه تعریف میکنیم:

 شاخص کل قیمت نشان‌دهنده سطح عمومی قیمت کلیه سهام موجود در بازار بورس است.

به طور کلی برای محاسبه شاخص کل قیمت، اینگونه عمل می شود که یک سال مشخص را به عنوان سال پایه در نظر می گیرند و ارزش تمامی شرکت‌ها در آن سال پایه به عنوان مبنای اولیه برای محاسبات تعریف می‌گردد. پس از آن، تغییرات قیمتی سهام در سال‌های بعد را نسبت به آن سال پایه می‌سنجند و از این طریق رشد یا نزول شاخص اتفاق می‌افتد.

شاخص یک عدد است و واحد اندازه‌گیری خاصی برای آن تعریف نشده است.

 فرمول محاسبه شاخص کل قیمت از رابطه زیر محاسبه می‌شود:

مفاهیم بورسی

مفاهیم بورسی

باید به این نکته توجه داشته باشید که سال مبدأ در بورس اوراق بهادار تهران سال ۱۳۶۹ تعریف شده است و در محاسبه شاخص کل، قیمت سهام در آن سال به عنوان مبنای محاسبات لحاظ گردیده است. محاسبات شاخص کل قیمت در بورس تهران :

1- شاخص قیمت کل بازار: که در محاسبه آن، قیمت سهام تمام شرکتهای معامله شده در بازار تاثیر داده می شود.

2- شاخص قیمت تالار اصلی: که در آن محاسبه قیمت سهام شرکتهای معامله شده در تابلو اصلی تاثیر داده می شود.

3- شاخص قیمت تالار فرعی: که در محاسبه آن فقط قیمت سهام شرکتهای معامله شده در تابلوی فرعی تاثیر داده می شود.

شاخص کل هم‌وزن:

این نوع از شاخص به عنوان زیر مجموعه ای از شاخص کل قیمت بیان می شود و تنها تفاوتی که با شاخص کل قیمت دارد در این است که در محاسبه شاخص کل هم وزن تعداد سهام شرکتها لحاظ نمی شود.

در شاخص کل، تعداد سهام یک شرکت به عنوان وزن قیمت‌ها اثر بااهمیتی در محاسبات دارد و شرکتهای بزرگ بورسی که تعداد سهام بیشتری دارند، سهم بیشتری را در تغییرات در شاخص کل ایفا مینمایند که گاها از این موضوع برای معاملات کد به کد و هدف‌دار روی سهم‌های بزرگ در جهت مثبت کردن مصنوعی بازار استفاده میگردید.

این در حالی است که شاخص  هم وزن فارغ از اینکه شرکت‌ها چه اندازه‌ای دارند، محاسبه می شود و در واقع در شاخص کل هم‌ وزن شرکت‌های پذیرفته شده در بورس با وزنی برابر در محاسبه شاخص کل سهیم هستند و نوسانات مثبت و منفی شرکت‌های کوچک، به اندازه نوسان مثبت و منفی شرکت‌های بزرگ در این شاخص تاثیرگذار است.

شاخص قیمت و بازده نقدی (TEDPIX):

تا اینجای جلسه امروز با شاخص کل و شاخص کل هموزن آشنا شدیم، حالا اگر بخواهیم توضیحی در مورد شاخص قیمت و بازده نقدی بیان کنیم باید یادآور شویم که همه ی ما میدانیم سود حاصل از سرمایه‌گذاری در بازار بورس از دو محل سود نقدی مصوب مجامع و سود ناشی از افزایش قیمت سهام است و این شاخص سعی دارد بازدهی کل بورس اوراق بهادار تهران را بیانگر باشد.

به عبارت دیگر شاخص قیمت و بازده نقدی هر دو مورد سود حاصل از تغییرات قیمت سهم و سود نقدی مجامع را در خود دارد و هر دو را نمایش می‌دهد.

شاخص بازده نقدی:

همانطور که از نام این شاخص مشخص است، این شاخص تنها بازدهی ناشی از سود نقدی مجامع را محاسبه می‌نماید.

بنابراین اگر بخواهیم از دریچه بازدهی ناشی از کلیه سودهای پرداختی توسط شرکت‌های بورسی نگاهی به بازار بورس داشته باشیم باید به سراغ این شاخص برویم.

زمانی که این شاخص روند نزولی دارد به این معناست که در مجامع سود کمتری پرداخت ‌گردیده و نباید انتظار کسب سود نقدی بالایی را از سهمهای خود داشته باشیم.

شاخص صنعت و شاخص مالی:

همانطور که در ابتدای جلسه امروز نیز بیان کردیم، می توان شرکت‌ها را بر اساس ماهیت فعالیتشان تقسیم‌بندی کرد. علاوه بر تقسیم بندی بر اساس صنعت و گروه فعالیت، نوع دیگری از تقسیم بندی که بر روی شرکتهای بورسی انجام می گیرد، دسته بندی آنها به دو گروه شرکتهای تولیدی و شرکتهای خدماتی است.

بیش از ۶۰ درصد شرکت‌های فعال در بورس را شرکت‌های تولیدی تشکیل می‌دهند و مابقی شرکتها در زمره شرکتهای خدماتی می باشند. هم‌چنین مشاوره مالی و شرکت‌های تأمین سرمایه جزو خدمات مالی محسوب می‌شوند.

شاخص صنعت، همانند شاخص کل محاسبه می شوند با این تفاوت که تنها شرکتهای حاضر در حوزه تولیدی بورس را در برمیگیرد.

شاخص مالی نیز به صورت شاخص کل محاسبه می شود و تنها شرکتهای فعال در حوزه خدمات را لحاظ می نماید.

شاخص سهام آزاد شناور (TEFIX):

دقت داشته باشید که سهام شناور آزاد به درصدی از سهام یک شرکت گفته می شود که در دست سرمایه‌گذاران خرد و غالبا حقیقی قرار دارد و با هدف نگهداری و یا افزایش کنترل و نفوذ در شرکت خریداری نشده و قابلیت فروش مجدد در آینده نزدیک را در بورس دارد. بنابراین سهام تحت مالکیت سهامداران عمده و اصلی شرکت جزو سهام شناور آزاد به حساب نمی‌آید.

شاخص سهام شناور آزاد، مشابه شاخص کل قیمت محاسبه می شود و تنها تفاوتی که دارد این است که به جای تعداد سهام کل شرکت، تغییرات آن بخش از سهام یک شرکت را محاسبه می‌کند که توسط سرمایه‌گذاران خرد مورد معامله قرار می‌گیرد.

مفاهیم بورسی

شاخص ۵۰ شرکت برتر:

فهرست ۵۰ شرکت برتر بورس، هر سه ماه یک‌بار، توسط سازمان بورس اوراق بهادار منتشر میگردد که این برتری از نظر بالاترین درجه نقد شوندگی سهام شرکتها می باشد.

شاخص ۵۰ شرکت برتر میانگین وزنی این ۵۰ شرکت را ارائه می‌نماید. شیوه محاسبه شاخص ۵۰ شرکت برتر مشابه شاخص کل قیمت است با این تفاوت که تعداد شرکت‌های لحاظ شده در این شاخص تنها ۵۰ شرکتی است که در فهرست ۵۰ شرکت برتر بورس قرار دارند.

شاخص ۳۰ شرکت بزرگ‌تر:

میتوانیم برای محاسبه ارزش روز سهام شرکتها از رابطه زیر کمک بگیریم:

قیمت پایانی سهام × تعداد کل سهام شرکت = ارزش روز یک شرکت

سازمان بورس شرکتها را بر اساس ارزش روز سهام رتبه بندی میکند و هر شرکتی که ارزش روز سهام بزرگتری داشته باشد در صدر این رتبه بندی قرار گرفته و به عنوان شرکت بزرگتر شناخته می شود. 

بنابراین 30 شرکت بزرگتر بورس، شرکتهایی هستند که صدر جدول ارزش روز را به خود اختصاص داده اند.

حال برای محاسبه شاخص 30 شرکت بزرگ بورس باید همانند شاخص کل عمل نمود و تنها تفاوت در این است که برای محاسبه 30 شرکت بزرگ و صدر نشین از نظر ارزش روز در بازار را در محاسبات لحاظ مینماید.

به عنوان سخن پایانی این جلسه باید بیان کرد که برای اینکه بتوانید بازار را به خوبی تفسیر و رفتار بازار را به درستی تشخیص دهید، بایستی روند تغییرات شاخص های ذکر شده در بالا را طی چند روز یا هفته زیر نظر و بررسی داشته باشید تا بهترین نتیجه را کسب نمایید.

اصطلاحات بورسی که باید دانست