مالی رفتاری

یادگیری مفاهیم جدید دنیای اقتصاد یکی از مهم‌ترین کارهایی است که باید حداقل هر ماه انجام شود. البته این کار را انسان‌های منحصربه‌فرد انجام می‌دهند. مالی رفتاری یکی از همین مفاهیم است. برای مطالعه این مقاله لازم است که مقالات دیگر الف بورس همچون پارامترهای ریسک و هزینه سرمایه، نرخ بهره، مدل‌های ریسک در اقتصاد و کارکردهای نهادهای مالی را مطالعه نمایید. این مقالات علاوه بر اینکه به شکل کاملاً رایگان به شما ارائه شده‌اند؛ کاملاً مفید نگارش شده‌اند. به شکلی که می‌توان از آن‌ها به شکل کاملاً عملی استفاده کرد. کافی است به شکل کامل و با دقت این مقالات را مطالعه نمایید.

مالی رفتاری

یکی از مفاهیمی که طی دو دهه اخیر به اقتصاد افزوده شده است می‌باشد. این مفهوم که توسط اندیشمندان مالی معرفی شده است؛ به‌سرعت به مرکز توجه اساتید، صاحب‌نظران و دانشجویان این رشته در تمام دنیا تبدیل شد. دقت داشته باشید که این مفهوم آن قدر در میان بزرگان اقتصاد جایگاه پیدا کرد که امروز یکی از شاخه‌های دانش مالی به شمار می‌رود. توجه داشته باشید که دانش مالی می‌تواند در زندگی اقتصادی شما تغییر منحصر به فردی ایجاد کند.

از پایه‌های اصلی دانش مالی کلاسیک فرض” عقلانی بودن” سرمایه‌گذاران است. به شکل کلی می‌توان گفت تقریباً تمام نظریات مالی کلاسیک از این قانون پیروی می‌کنند. از مهم‌ترین این نظریه‌ها می‌توان به نظریه پرتفوی، بازار کارای سرمایه، مدل قیمت‌گذاری دارایی‌های سرمایه‌ای، تئوری نمایندگی و تمام نظریاتی که از آن‌ها منشعب شده‌اند اشاره کرد. دقت داشته باشید که فرض عقلانی بودن از نظر مالی رفتاری کاملاً منسوخ شده است. چراکه واقعی نیست به همین دلیل نمی‌تواند رفتار سرمایه‌گذاران را توضیح دهد.

پدیده‌هایی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم در تقابل با نظریه بازار کارای سرمایه است:

• حباب‌های قیمتی در بازار سهام
• وجود نوسانات بیش از حد در قیمت سهام
• واکنش بیشتر یا کمتر از اندازه سرمایه‌گذاران به اطلاعات تازه

این علم امروز به دنبال تلاش برای توضیح پدیده‌هایی نظری مواردی است که در بالا به آن اشاره کردیم.

این دانش مالی امروز به عنوان یک شاخه مطالعاتی جدید مطرح است. این مطالعات با وارد کردن عوامل روان‌شناختی به نظریه‌های مالی در تلاش است که آنچه در بازار سرمایه می‌گذرد را تشریح کند. در واقع این دانش می‌خواهد توضیح قابل قبولی برای رفتار سرمایه‌گذاران ارائه دهد. 

ماهیت دانش مالی رفتاری

در سطح کلان

ماهیت این دانش در سطح کلان شامل بازارهای مالی و ویژگی‌های آن است. رویارویی این دانش جدید و روبه‌رو کردن آن با نظریه‌های مالی کلاسیک به خصوص تئوری بازار کارای سرمایه از مهم‌ترین اهدافی است که در ماهیت سطح کلان این دانش مورد برسی قرار می‌گیرد.

دقت داشته باشید که این سطح خلاف قواعد فرضیه بازار کارا توصیف و نتیجه‌گیری می‌شود. از مهم‌ترین پرسش‌های این سطح می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آیا بازارها کارا هستند؟
• آیا بازارها در معرض تأثیرات رفتاری قرار دارند؟

در سطح خُرد

دانش مالی امروزی که این جزء مطالعاتی به ما ارائه کرده است بزرگ‌ترین فرض اقتصاد نئوکلاسیک را به چالش می‌کشد. در این جا این دانش در تلاش است نشان دهد رفتار سرمایه‌گذاران با عقلانی بودن اقتصاد نئوکلاسیک سازگاری ندارد.

رفتار غیر عقلایی در ادبیات این بخش در نقطه مقابل عقلایی بودن در مالی کلاسیک قرار نمی‌گیرد. منظور از رفتار غیر عقلایی رفتاری است که با ویژگی‌های عقلایی تعریف شده در مالی کلاسیک به شکل کامل منطبق نیست یا از آن فاصله می‌گیرد.

دانش مالی خُرد به برسی جهت‌گیری سرمایه‌گذاران در سطح فردی می‌پردازد. از مهم‌ترین پرسش‌هایی که در این نوع مالی رفتاری مطرح می‌شود می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آیا سرمایه‌گذاران عقلانی رفتار می‌کنند؟
• آیا اشتباهات احساسی و شناختی می‌تواند بر تصمیمات مالی آن‌ها تأثیر بگذارد؟

مالی کلاسیک در تقابل با مالی جدید رفتاری

این شاخه از دانش مالی بر اساس مجموعه از مفروضات ساده کننده بنا نهاده شده است. در واقع مبتنی بر مفهوم انسان اقتصادی عاقل بنا شده است. مالی کلاسیک طوری بیان شده است که انگار انسان‌ها همیشه تصمیمات عقلایی می‌گیرند. همچنین مالی کلاسیک بر پایه توصیف قواعدی است که می‌گوید یک سرمایه‌گذار چگونه باید رفتار کند. 

در مقابل مالی رفتاری قرار دارد. این شاخه از دانش مالی سعی دارد پدیده‌های روان‌شناختی انسان در کل بازار و در سطح فردی را شناسایی کند. این علم در تلاش است که رفتار این علائم را بیاموزد. پایه و اساس هر دو شاخه یکسان است. به این معنی که هر دو بر پایه مفروضات اصلی بنا شده‌اند. البته یک تفاوت بنیادی میان این دو وجود دارد. در مالی کلاسیک مفروضات به شکل ایدئال مطرح می‌شود. در حالی که مفروضات در مالی نوع رفتاری واقع‌گرایانه است.

بازار کارا

این بازار به ما می‌گوید هیچ اطلاعات یا تحلیلی نمی‌تواند به عملکرد بهتری منجر شود. همچنین می‌گوید تعداد بسیار زیادی از سرمایه‌گذاران برای حداکثر کردن بازده روی اوراق بهادار فعالیت می‌کنند. فرض اساسی این نظریه این است که قیمت اوراق بهادار منعکس کننده تأثیر تمامی اطلاعات است. تمام اطلاعات جاری و مورد انتظار را منعکس می‌کند. در این نظریه قیمت هر ورقه بهادار در زمان منطبق بر ارزش ذاتی آن است. موارد بسیاری  خلاف قواعد به عنوان شواهدی علیه کارایی بازار سرمایه عنوان می‌شوند.

انواع اصلی خلاف قواعد بازار:

1. خلاف قاعده بنیادی
2. خلاف قاعده تکنیکی
3. خلاف قاعده تقویمی

در نتیجه شواهد پشتیبان هم برای نظریه بازار کارا و هم نظریه رقیب وجود دارد. شاید بتوان گفت بازارها نه کاملاً کارا و نه کاملاً غیرکارا هستند. همین یکی از دلایل ایجاد مالی رفتاری است.

انسان اقتصادی عقلایی

نظریه اقتصاد نئوکلاسیک می‌گوید تصمیمات انسان بر اساس اصول زیر استوار است:

• منفعت شخصی کامل
• عقلانیت کامل
• اطلاعات کامل

انسان اقتصادی نگرشی خاص است که اقتصاددانان به شکل‌ها و با درجات متفاوتی از آن حمایت می‌کنند. می‌توان گفت شباهت بسیاری به فرضیه بازار کارا دارد. انسان اقتصادی عقلایی تجزیه‌وتحلیل را آسان می‌کند. به پردازش بهتر، و درک ساده‌تر کمک می‌کند.

عقلانیت انسان‌ها به ندرت در مناطق سیاه یا سفید شکل می‌گیرد. مدل‌سازی واقعی در طیفی از رنگ خاکستری شکل می‌گیرد. به شکل کلی می‌توان گفت افراد نه کاملاً منطقی و نه کاملاً عاری از منطق هستند. انسان‌ها ترکیب متنوعی از ویژگی‌های منطقی و غیرمنطقی برخوردارند. انسان‌ها همچنین در موضوعات متفاوت درجه‌های متفاوتی از هوشمندی دارند.

بخشی از کتاب ثروت ملل اثر آدام اسمیت

این غرور و خودبینی است که به ما منفعت می‌رساند و نه آسودگی و لذت. غرور و خودبینی بر این پایه استوار است که ما را در مرکز توجه و پسند قرار می‌دهد. آدرم ثروتمند بر غنای خود می‌بالد؛ زیرا احساس می‌کند که ثروت او را به طور طبیعی در مرکز توجه قرار می‌دهد و از این منظر است که خود را بزرگ و مهم می‌بیند و به جای اینکه از مزایای ثروت بهره‌مند شود؛ شیفته آن می‌شود. در مقابل انسان فقیر شرمسار از تنگدستی خود است. او احساس می‌کند که فقر و تنگدستی او را از مرکز توجه خارج می‌کند یا اینکه اگر دیگران به او توجه کنند نوعی ترحم حقارت آمیز است و این فرد از هر دو حالت رنج می‌برد.

تئوری نئوکلاسیک

تمرکز این تئوری بر حداکثر سازی سود است. اقتصاددانان این روش، بشر اقتصادی یا انسان اقتصادی عقلایی را به عنوان بازیگر اصلی صحنه اقتصاد خلق کردند. آن‌ها معتقدند انسان‌ها تماماً تصمیمات عقلانی می‌گیرند. در نتیجه این تئوری بخش‌هایی از وجود انسان را نادیده می‌گیرد.

مالی رفتاری جدید

تا اوایل قرن بیستم تئوری اقتصاد نئوکلاسیک حکم‌فرما بود. این نوع اقتصاد روانشناسی را به عنوان یک عامل اثرگذار در مباحث اقتصادی نادیده می‌گرفت. در واقع رویدادهای مهمی که در سال 1930 و 1950 در بازار سرمایه به وقوع پیوست اساس این بخش از دانش رفتاری را شکل داد. توسعه اقتصاد آزمایشگاهی موجب تردید در مفروضات زیر بنایی انسان اقتصادی شد. تورسکی و کانمن تئوری چشم‌انداز را ارائه دادند. آن‌ها مطالعاتی روی تصمیم‌گیری در شرایط عدم اطمینان، چگونگی وقوع، علل و تأثیرات خطای انسان در منطق اقتصادی را انجام دادند تا به این تئوری رسیدند.

تابع ارزش تئوری چشم انداز

مدل پنج طرفه بایلارد، بایلن و کایزر

این مدل را به عنوان اصول و مدل بارن وال را به نمایش می‌گذارد. طبقه‌بندی شخصیت‌های سرمایه‌گذاران در امتداد دو محور سطح اطمینان و روش عمل در این مدل صورت گرفته است. به طور کلی می‌توان گفت در پنج تا ده سال اخیر تحولات تازه‌ای در سطح اقتصاد خُرد به وقوع پیوسته است. همچنین تحقیقاتی که در زمینه چگونگی کارکرد مغز انسان حین اخذ تصمیمات مالی انجام شده است. این تحقیقات در تلاش هستند تا رفتار تیپ‌های متفاوت شخصیتی در هنگام تصمیم‌گیری مالی را به تصویر بکشند.

مدل پنج طرفه بایلارد، بایلن و کایزر مالی رفتاری

سوگیری رفتارهای سرمایه‌گذار یا همان مالی رفتاری

این سوگیری‌ها به عنوان اشتباهات سیستماتیک در قضاوت به میان آمده‌اند. محققین فهرست بلندی درباره انواع سوگیری‌ها ارائه کرده است. مطالعات نشان داده است بیش از پنجاه نوع سوگیری متفاوت در شناسایی شده است. البته بسیاری از تمایلات رفتاری هنوز به روشنی مورد شناسایی قرار نگرفته است. دانشمندان این حوزه طبقه بندی‌های متفاوتی برای سوگیری رفتارهای سرمایه‌گذاران ارائه داده‌اند. نام دیگر تمایلات رفتاری قواعد سرانگشتی است. از دیگر نام‌های این اشتباهات سیستماتیک می‌توان به باورها، قضاوت‌ها یا ترجیحات اشاره کرد.

یکی از دسته‌بندی‌ها به شکل زیر است:

1. شناختی: منشأ این تمایلات، استدلال نادرست است. اطلاعات صحیح و مشاوره با افراد خبره می‌تواند آن را تصحیح کند.
2. احساسی: این تمایلات نه از محاسبات آگاهانه بلکه از شهود یا انگیزش نشأت می‌گیرد. به همین دلیل تصحیح آن مشکل است.

مالی رفتاری یکی از مفاهیم دانش مالی است که طی دو دهه اخیر منتشر شده است. توجه داشته باشید که این مفهوم جنبه‌های بسیاری دارد. در این مقاله تعدادی از آن‌ها را به شما معرفی می‌کنیم. توجه کنید که مطالعه مقالات دیگر ما می‌تواند شما را در فهم بهتر این مفهوم یاری کند. از جمله این مقالات می‌توان به آموزش اقتصاد از پایه بخش چهارم و پنجم اشاره کرد.