عرضه و تقاضا در بورس و ساز و کار آن

به نام او که جان را فکرت آموخت

با سلام و عرض ادب خدمت همه شما همراهان همیشگی. در خدمت شما هستیم با جلسه امروز از آموزش بورس از صفر. در این جلسه قصد داریم ساز و کاری از عرضه و تقاضا در بازار بورس را خدمت شما عزیزان ارائه دهیم.

جلسه امروز را با این جمله از چارلی مانگر که در دنیا به عنوان سلطان مدلهای ذهنی شناخته می شود، آغاز میکنیم. او میگوید هر روز برای اینکه سعی کنید داناتر از روز قبل بیدار شوید مقداری برای اینکار هزینه کنید.

همگی ما می دانیم که از بورس به عنوان یک بازار رقابت کامل یاد می شود زیرا اولا اطلاعات کامل و شفاف در ابن بازار در اختیار همگان است، ثانیا تعداد زیاد خریداران و فروشندگان در این بازار وجود دارند و ثالثا قیمت در این بازار بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین میگردد.

معاملات سهام تنها از طریق یک سیستم کاملاً مکانیزه به نام سامانه معاملات بورس قابل انجام است. خرید و فروش خارج از این سیستم معاملاتی هیچگونه ارزشی نداشته و دارندگان سهام نمی‌توانند خارج از سامانه معاملاتی اقدام به خرید و فروش اوراق بهادار کنند.

ساعات کار بازار بورس:

عرضه و تقاضا در بورس

اگر بخواهیم در بازار بورس به معامله بپردازیم باید بدانیم که معاملات بازار بورس در روزهای شنبه تا چهارشنبه بجز ایام تعطیل از طریق تالارهای معاملات امکان پذیر خواهد بود و روزهای پنج شنبه و جمعه امکان معامله در این بازار وجود ندارد.

همچنین ساعات اصلی معاملات در بازار بورس از ساعت 9 صبح تا 12:30 ظهر می باشد، ولی در سیستم معاملات آنلاین این امکان وجود دارد که سفارشات معاملات خود را از ساعت 8:30 صبح که مرحله پیش گشایش بازار بورس نام دارد، ثبت نماییم.

بر همین اساس می توانیم مراحل انجام معاملات در بورس را به سه دسته کلی تقسیم بندی کنیم:
1- مرحله پیش گشایش: 30 دقیقه قبل از شروع معاملات یعنی از 8:30 تا 9 صبح که در آن امکان ورود، تغییر یا حذف سفارش وجود دارد؛ اما هیچ معامله ای  در این زمان انجام نمی شود.
2- مرحله گشایش: بلافاصله پس از مرحله پیش گشایش یعنی راس ساعت 9 صبح مرحله گشایش را خواهیم داشت و در آن، سفارش ھای موجود در سامانه معاملات در دامنه نوسان روزانه قیمت انجام می شود.
3- مرحله حراج پیوسته: این مرحله پس از انجام مرحله گشایش شروع و از ساعت 9 صبح تا 12:30 ظهر ادامه می یابد و در آن معاملات براساس حراج پیوسته انجام می شود. 

اولویت انجام معاملات در بورس:

سایت رسمی شرکت مدیریت فناوری بورس تهران، که در آن می‌توان قیمت سهام شرکتهای مختلف و سایر اطلاعات شرکت‌های پذیرفته شده در بورس و فرابورس را مشاهده نمود، tsetmc.com میباشد.

سوالی که در اینجا برای مطرح می شود این است که زمانی که یک سفارش معامله را به سیستم معاملاتی بورس ارسال می کنیم، اولویت انجام این سفارشات برای خرید و یا فروش سهام به چه صورت می باشد؟ 

عرضه و تقاضا در بورس

به طور کلی یک معامله در بازار بورس زمانی انجام می شود که قیمت سفارشات خرید و قیمت سفارشات فروش با یکدیگر منطبق شوند و همخوانی پیدا کنند.

 اولویت انجام سفارش‌های وارد شده به سامانه معاملات، ابتدا بر اساس قیمت می‌باشد. 

 براساس اولویت قیمت، سفارشات خرید اوراق بهاداری که بیشترین قیمت را دارد و سفارشات فروش اوراق بهاداری که کمترین قیمت را دارد در اولویت انجام قرار می گیرد.

حال اگر در سیستم معاملات دو سفارش با قیمت یکسان چه برای خرید و چه فروش ثبت شود؛ سوالی که مطرح می شود این است که

برای سفارشات با قیمت یکسان، اولویت زمانی مطرح می‌گردد که بر اساس اولویت زمان، سفارشی‌ که از نظر زمانی زودتر وارد سامانه معاملات شود  جلوتر از سفارش هم قیمت خود  قرار می‌گیرد. معامله هنگامی انجام می‌شود که سفارش‌های خرید و فروش قیمت یکسان داشته باشند.

دامنه نوسان قیمت سهام:

از آنجا که قیمت سهام یکی از مهمترین مولفه های بنیادین بازار بورس است، کنترل نوسانات و هیجاناتی که ممکن است در بازار بورس به واسطه تغییرات قیمتها ایجاد گردد از مهم‌ترین وظایف نهادهای ناظر بازار سرمایه است. بر همین اساس و برای کنترل بیشتر بر این نوسانات و تغییرات دامنه نوسان قیمت تعریف گردیده است.

دامنه مجاز نوسان: به سقف و کف قیمتی گفته می‌شود که هر سهم در یک روز معاملاتی می‌تواند در آن نوسان داشته باشد.

در حال حاضر محدودیت نوسان قیمت شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای سهام مثبت ۵ درصد تا منفی ۵ درصد است و برای حق تقدم سهام از مثبت ۱۰ درصد تا منفی ۱۰ درصد در نظر گرفته می‌شود. مثلا برای سهمی مانند سهم زیر که امروز قیمت  پایانی آن 15706 ریال بوده است، طی معاملات روز بعد، قیمت می‌تواند تا 5 درصد افزایش و به 16491 ریال برسد و یا با 5 درصد افت تا 14921 ریال کاهش داشته باشد.

عرضه و تقاضا در بورس

معاملات سهم بدون محدودیت نوسان قیمت

حالا که با بحث محدوده نوسان قیمت در بورس اوراق بهادار آشنا شدیم باید این را نیز بدانیم که در برخی روزهای معاملاتی بعضی از سهم ها از این قانون دامنه نوسانات قیمت تبعیت نمی کنند و بدون محدودیت نوسان قیمت مورد معامله قرار میگیرند یعنی هیچ محدودیت 5 درصدی مثبت یا منفی برای سهم وجود ندارد که البته این موضوع باید با نظر، ناظر بازار صورت پذیرد.

در حالات زیر معاملات سهام از قانون محدوده نوسان قیمت تبعیت نمی کند و بدون محدوده نوسان قیمت بازگشایی می شود:

• زمانی که مجمع عمومی عادی سالانه برای تقسیم سود سالانه یک شرکت برگزار می شود، نماد آن سهم متوقف می شود و بار دیگر پس از چند روز بازگشایی میشود که این بازگشایی بدون محدودیت نوسان قیمت صورت خواهد گرفت.

• زمانی که مجمع عمومی فوق العاده برای کاهش یا افزایش سرمایه یک شرکت برگزار می شود، نماد آن سهم متوقف می شود و بار دیگر پس از چند روز بازگشایی میشود که این بازگشایی بدون محدودیت نوسان قیمت صورت خواهد گرفت.

• اگر نماد شرکتی به دلیل افشای اطلاعات با اهمیت از گروه الف در سایت کدال codal.ir ،بسته شده باشد؛ در زمان بازگشایی این سهم بدون محدودیت نوسان قیمت مورد معامله قرار خواهد گرفت.

عرضه و تقاضا در بورس

 در جلسه آینده به تفصیل به دلایل توقف نماد سهم ها و افشای اطلاعات از گروه الف و ب خواهیم پرداخت و این بحث را بیشتر توضیح خواهیم داد. فقط در اینجا به عنوان مثال برای افشای اطلاعات از گروه الف بدانید که در برخی از موارد سود هر سهم یا همان eps اعلامی شرکتها دچار افزایش یا کاهش میشود که اصطلاحا به آن تعدیل سود پیش بینی شده میگویند و قبل از اعلام این سود نماد شرکت متوقف میگردد، بازگشایی پس از اعلام افزایش یا کاهش سود هر سهم یا EPS به ‌شرط آنکه تعدیل مثبت یا منفی از ۲۰ درصد بیشتر باشد، بدون محدودیت نوسان قیمت صورت خواهد گرفت.

اصطلاحات بورسی که باید دانست