تاریخچه بورس | پیشینه ی پیدایش و ظهور بورس در جهان و ایران

به نام او که جان را فکرت آموخت

تاریخچه بورس | پیشینه ی پیدایش و ظهور بورس در جهان و ایران

با سلام خدمت همه عزیزان، همراه شما هستیم با یکی دیگر از جلسات آموزش بورس از صفر با هدف سرمایه­ گذاری بر خودمان زیرا وارن بافت می­گوید بهترین سرمایه­گذاری که می­توانید انجام دهید، سرمایه­گذاری بر روی خودتان است؛ هرچه بیشتر یاد بگیرید بیشتر بدست خواهید آورد.

تاریخچه هر واژه­ای نقطه پیدایش، ظهور و نحوه تکامل آن موضوع را در گذر زمان بیان می­کند که دانستن آن برای کسانی که قصد پیدا کردن تخصص در آن مبحث را دارند خالی از لطف نیست. بنابراین در این جلسه قصد داریم به عنوان یکی از مقدماتی­ ترین مباحث در دنیای بورس، پیشینه­ ای از پیدایش و ایجاد بورس در جهان و ایران خدمت همراهان عزیزمان ارائه کنیم.

تاریخچه بورس | پیشینه ­ی جهانی پیدایش و ظهور بورس:

اگر بخواهیم نگاهی گذرا به تاریخچه و پیشینه ­­ی­ بورس در جهان داشته باشیم، اولین مطلبی که در این ارتباط نظر ما را به خود جلب می­کند، چگونگی تشکیل شرکت­های سهامی است. توأم بودن تجارت با ریسک­ها و ضررهای سنگین تجار در گذشته، سبب شد تا بازرگانان برای به حداقل رساندن زیان معاملات خود چاره­ای بیاندیشند. برهمین اساس، تصمیم گرفتند با شریک کردن سرمایه ­گذاران در فعالیت تجاری خود، سود و زیان احتمالی را با آنها نسبت به سهم شراکتشان تقسیم کنند که قانونمند شدن این تجربه موفقیت ­آمیز در گذر زمان، (شرکت­های سهامی) را پایه­ گذاری نمود.

اولین شرکتی که بر این اساس پا به عرصه تجارت گذاشت و به عنوان شرکت سهامی مطرح گردید، شرکتی با نام ماسکو  (Muscovy) در کشور روسیه بود که در سال ۱۵۵۳ میلادی تصمیم گرفت کالاهایی را از شمال اروپا به شرق آسیا و چین ببرد، بدون این که آفریقا را دور بزند که این موضوع ممکن بود ضرر هنگفتی را به شرکت تحمیل کند. بنابراین برای نخستین بار سرمایه­ی لازم انجام این کار را از طریق تجار دیگر تامین نمود تا هر کس به نسبت سرمایه­ی خود در سود و زیان شریک باشد. به پایان رسیدن این اقدام با موفقیت سبب شد تا سایرین نیز سعی کنند فعالیت­های تجاری خود را به این طریق انجام دهند.

اما چیزی که باعث می­شود ما قبل از پرداختن به زمینه­ های پیدایش بورس گذری بر چگونگی تشکیل شرکت­های سهامی داشته ­باشیم، این است که به تدریج با بزرگتر شدن شرکت­ها و گسترش مبادلات در اروپا و سایر نقاط جهان، پیدا کردن شرکای جدید و سرمایه ­های بالاتر برای این شرکت­ها نیاز به مراکزی برای برقراری ارتباط بین سرمایه‌گذاران و متقاضیان سرمایه داشت؛ این امر موجب پدید آمدن مراکزی شد که به بورس معروف شدند.

در زبان فرانسوی واژه «بورس» در لغت به معنای “کیف پول” است و نخستین پرتو­های پیدایش و ظهور بورس به قرن پانزدهم میلادی برمی­گردد؛ در آن زمان کسبه شهر و بازرگانان در مقابل خانه «واندِر بورس» یکی از بزرگ­زادگان شهر بورُوژ (Bruges) در‌ شمال غربی بلژیک، در میدانی به نام تِربورس (TerBeurze) جمع می‌شدند و به خرید و فروش کالاهای خود براساس حراج می‌پرداختند. از آن تاریخ به بعد تشکیل این چنین بازارهایی که مردم می­توانستند در آن به حراج و خرید و فروش پول، کالا و اسناد مالی و تجاری (اوراق بهادار) مبادرت کنند به‌تدریج شکل توسعه‌یافته‌تر به خود گرفت و به بورس یا بهابازار معروف شد.

(میدان تربورس شهر بروژ بلژیک)

تا اینجای بحث در کنار هم نخستین جرقه­های ایده­ی تشکیل بورس در جهان را شناختیم، اما باید بدانیم که اولین مرکز بورس اوراق­بهادار جهان در شهر آنورس بلژیک تأسیس شد. این در حالی بود که انتشار سهام کمپانی هند شرقی در بورس آمستردام هلند، در سال ۱۶۰۲ میلادی موجب به رسمیت رسیدن فعالیت بورس اوراق­بهادار در جهان برای نخستین بار شد. انقلاب صنعتی اروپا و شکوفایی اقتصاد تازه متحول شده موجب فراگیرشدن بورس سهام و رشد آن در عرصه های تجاری و اقتصادی گردید.

چگونگی شکل ­گیری بورس­ های آمستردام، اتریش در وین، بورس لندن و بورس نیویورک به عنوان یکی از منابع مهم تأمین سرمایه در سطح بین‌المللی، هر یک داستانی شنیدنی دارند که مطرح کردن آنها با توجه به طولانی شدن بحث ما، در جای مناسب دیگری بیان خواهد شد.

امروزه در جهان، کمتر کشوری را می­توان یافت که بورس نداشته باشد زیرا با شروع فعالیت بورس‌های بزرگ و نقش این بازار بر ساختار اقتصادی این کشورها، رفته رفته سایر کشورها نیز دارای بورس شدند. به طور کلی می­توان از بورس نیویورک (بزرگترین بازار بورس جهان، از نظر میزان معاملات و ارزش بازار سرمایه)، بورس لندن، بورس استکهلم، بورس مونترال و بورس توکیو به عنوان مهمترین بورس­های جهان یاد می­شود.

برای تکمیل بحث تاریخچه تشکیل بورس، با توجه به فعالیت همگی ما در بورس اوراق بهادار ایران، در ادامه بحث مختصری در ارتباط با زمینه­های ظهور  بورس در ایران خواهیم داشت.

تاریخچه بورس | پیشینه­ ی پیدایش و ایجاد بورس در ایران:

نقطه آغازین شکل­گیری بورس در ایران به حضور شخصی بلژیکی به نام «وان لوترفلد» در سال 1315، به درخواست دولت وقت ایران، برای انجام بررسی­های ابتدایی در ارتباط با تشکیل بورس در ایرانن باز می­گردد که با وجود تهیه طرح قانونی تأسیس و اساسنامه آن، به علت وقوع جنگ جهانی دوم و نامساعد شدن شرایط برای ایجاد بورس اوراق­ بهادار، تمام فعالیت ­های صورت گرفته متوقف شد.

این توقف به مدت 25 سال طول کشید و بار دیگر بارقه­های ایجاد بورس در سال 1341 با تشکیل کمیسیونی در وزارت بازرگانی با حضور نمایندگان وزارت دارایی، وزارت بازرگانی و بانک توسعه‌ی صنعتی و معدنی ایران تشکیل شد و نتیجه نهایی این کمسیون تهیه موافقت‌‌نامه‌ اولیه تأسیس بورس سهام بود.

بر همین اساس با دعوت ومشارکت هیئتی از بورس بروکسل، زمینه­­ سازی­های لازم برای راه‌اندازی بورس ایران پایه­ گذاری شد و نحوه تأسیس و اداره بورس، تشکیلات و سازمان آن و کیفیت تصدی دولت، کم و بیش مشخص گردید.

نهایتاً فعالیت رسمی بورس ایران با توجه به تلاش­های موثری که در این جهت انجام گرفت، از پانزدهم بهمن ۱۳۴۶، با پذیرش سهام بانک توسعه صنعتی و معدنی ایران به عنوان بزرگترین مجتمع واحدهای تولیدی و اقتصادی آن زمان و سپس سهام شرکت نفت پارس، اوراق قرضه دولتی، اسناد خزانه و اوراق قرضه عباس‌آباد آغاز گردید.

در ادامه این توضیحات باید برای همراهان بیان کنیم که آنچه در آن زمان بیش از همه شرکت­ها را به عرضه سهام خود در بورس اوراق بهادار تشویق می­کرد، معافیت‌های مالیاتی برای شرکت‌ها و مؤسسات پذیرفته شده در بورس بود.

عمر 52 ساله بورس اوراق ­بهادار ایران از زمان به رسمیت رسیدن این بازار تا کنون، این بازار مهم اقتصادی را با فراز و فرودهای مختلفی در طول زمان همراه نموده، به ­گونه ­ای که در نخستین سال­های تشکیل این بازار، نابسامانی­ های اقتصادی در جریان انقلاب اسلامی، ملی شدن بانکها، بیمه و صنایع کشور و وقوع جنگ ایران و عراق هر یک تنش­ها و ریسک­های خاص خود را به بدنه نحیف آن تحمیل کردند.

یکی از موضوعات مهمی که به عنوان پیشینه ایجاد بورس ایران باید خدمت عزیزان عرض کنیم، ایجاد قانون جدید تحت عنوان «قانون بازار اوراق بهادار» در اول آذر سال ۱۳۸۴ بود که این قانون کمک شایانی به رفع برخی نارسایی‌ها و نواقص موجود در قانون اولیه نمود و با تفکیک بخش نظارتی بورس از بخش‌های عملیاتی آن، زمینه توسعه گسترده بورس در ایران را فراهم کرد. این امر موجب شد تا در سال ۱۳۸۵ سازمان بورس و اوراق بهادار، به عنوان نهاد نظارتی بورس تشکیل گردد.

به عنوان مبحث پایانی این بحث (تاریخچه بورس) لازم به ذکر است که امروزه چهار بورس بزرگ کشور ( بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالای ایران و بورس انرژی) تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می­کنند که سازمان بورس، تحت نظارت شورای عالی بورس می­باشد.

• حد ضرر چیست؟ و چطور باید آن را تعریف کنیم؟
• کد بورسی؛ سوالات و هرچه که باید بیشتر بدانید!